Neoliberalisme
Wat is neoliberalisme?
Neoliberalisme is een beleidsmodel dat zowel politiek als economie omvat en tracht de controle over economische factoren over te hevelen van de publieke sector naar de private sector. Veel neoliberalistische beleidsmaatregelen versterken de werking van het vrijemarktkapitalisme en proberen grenzen te stellen aan de overheidsuitgaven, overheidsregulering en publiek eigendom.
Neoliberalisme wordt vaak geassocieerd met het leiderschap van Margaret Thatcher – de premier van het VK van 1979 tot 1990 en leider van de Conservative Party van 1975 tot 1990 – en Ronald Reagan, de 40ste president van de VS (van 1981 tot 1989). Meer recentelijk is neoliberalisme in verband gebracht met bezuinigingsbeleid en pogingen om de overheidsuitgaven voor sociale programma’s te verminderen.
Belangrijkste leerpunten
- Het neoliberalistische beleid ondersteunt doorgaans fiscale bezuinigingen, deregulering, vrijhandel, privatisering en een vermindering van de overheidsuitgaven.
- Neoliberalisme wordt vaak geassocieerd met het economische beleid van Margaret Thatcher in het Verenigd Koninkrijk en Ronald Reagan in de Verenigde Staten.
- Er is veel kritiek op het neoliberalisme, inclusief de neiging om de democratie, de rechten van arbeiders en het recht op zelfbeschikking van soevereine naties in gevaar te brengen.
Neoliberalisme begrijpen
Neoliberalisme is gerelateerd aan laissez-faire economie, een denkrichting die een minimale hoeveelheid overheidsbemoeienis voorschrijft in de economische kwesties van individuen en de samenleving. Laissez-faire economie stelt dat aanhoudende economische groei zal leiden tot technologische innovatie, uitbreiding van de vrije markt en beperkte staatsinmenging.
Neoliberalisme wordt soms verward met libertarisme. Neoliberalen pleiten echter doorgaans voor meer overheidsingrijpen in de economie en de samenleving dan voor libertarisme. Terwijl neoliberalen bijvoorbeeld doorgaans voorstander zijn van progressieve belastingheffing, schuwen libertariërs dit standpunt vaak ten gunste van regelingen zoals een vast belastingtarief voor alle belastingbetalers.
Bovendien zijn neoliberalen vaak niet tegen maatregelen zoals reddingsoperaties van grote industrieën, die een gruwel zijn voor libertariërs.
Liberalisme versus neoliberalisme
In de kern is liberalisme een brede politieke filosofie; het houdt vrijheid op een hoog niveau en definieert alle sociale, economische en politieke aspecten van de samenleving, inclusief – maar niet beperkt tot – de rol van de overheid. Het beleid van het neoliberalisme is daarentegen beperkter gericht. Ze houden zich voornamelijk bezig met markten en het beleid en de maatregelen die van invloed zijn op de economie.
Kritiek op het neoliberalisme
Er is veel kritiek op het neoliberalisme.
De vrije marktbenadering van openbare diensten is misplaatst
Een veelgehoorde kritiek op het neoliberalisme is dat het pleiten voor een vrije marktbenadering op gebieden als gezondheidszorg en onderwijs misleidend is omdat deze diensten openbare diensten zijn. Overheidsdiensten zijn niet onderhevig aan dezelfde winstmotivatie als andere bedrijfstakken. Wat nog belangrijker is, is dat een vrijemarktbenadering op het gebied van gezondheid en onderwijs kan leiden tot een toename van de ongelijkheid en tot onderfinanciering van middelen (gezondheid en onderwijs) die nodig zijn voor de gezondheid en levensvatbaarheid van een economie op de lange termijn.
Monopolies
De goedkeuring van neoliberaal beleid in de westerse wereld ging gepaard met een toename van de ongelijkheid in zowel rijkdom als inkomen. Hoewel geschoolde werknemers in staat zijn om hogere lonen te vragen, hebben laaggeschoolde werknemers meer kans op stagnerende lonen.
Beleid dat verband houdt met neoliberalisme heeft de neiging de aanwezigheid van monopolies aan te moedigen, waardoor de winsten van bedrijven toenemen ten koste van eventuele voordelen voor de consument.
Verhoogde financiële instabiliteit
In tegenstelling tot wat voorstanders van neoliberalisme doorgaans beweren, heeft deregulering van kapitaal niet noodzakelijkerwijs bijgedragen aan de economische ontwikkeling. De deregulering van kapitaal heeft eerder geleid tot een toename van de financiële instabiliteit, waaronder bredere economische schokken die soms schokgolven over de hele wereld hebben veroorzaakt.
In feite onthult een rapport van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) over neoliberalisme dat een toename van de kapitaalstromen een factor is geweest in het verhoogde risico op ongunstige economische cycli.
Ongelijkheid
Het is bewezen dat neoliberaal beleid de ongelijkheid vergroot. En deze ongelijkheid kan de groeivooruitzichten van een economie op de lange termijn belemmeren. Aan de ene kant van het spectrum hebben degenen met een laag inkomen een beperkte koopkracht. Tegelijkertijd hebben degenen die rijker worden een grotere neiging om te sparen; in dit scenario druppelt rijkdom niet naar beneden zoals voorstanders van neoliberalisme beweren dat het zal gebeuren.
Globalisering
Ten slotte heeft de nadruk van het neoliberalisme op economische efficiëntie de globalisering aangemoedigd, die volgens tegenstanders soevereine naties het recht op zelfbeschikking ontneemt. De nee-zeggers van het neoliberalisme zeggen ook dat zijn oproep om overheidsbedrijven te vervangen door particuliere bedrijven de efficiëntie kan verminderen: hoewel privatisering de productiviteit kan verhogen, beweren ze dat de verbetering misschien niet duurzaam is vanwege de beperkte geografische ruimte van de wereld. Bovendien voegen degenen die tegen het neoliberalisme zijn, toe dat het antidemocratisch is, kan leiden tot uitbuiting en sociale onrechtvaardigheid en dat het armoede strafbaar kan stellen.