Geestelijke boekhouding
Wat is mentale boekhouding?
Mentale boekhouding verwijst naar de verschillende waarden die een persoon op dezelfde hoeveelheid geld plaatst, op basis van subjectieve criteria, vaak met nadelige resultaten. Mental accounting is een begrip op het gebied van gedragseconomie. Het werd ontwikkeld door econoom Richard H. Thaler en stelt dat individuen fondsen verschillend classificeren en daarom vatbaar zijn voor irrationele besluitvorming in hun uitgaven- en investeringsgedrag.
Belangrijkste leerpunten
- Mentale boekhouding, een gedragseconomisch concept dat in 1999 werd geïntroduceerd door Nobelprijswinnende econoom Richard Thaler, verwijst naar de verschillende waarden die mensen aan geld hechten, op basis van subjectieve criteria, die vaak nadelige gevolgen hebben.
- Mentale boekhouding leidt er vaak toe dat mensen irrationele investeringsbeslissingen nemen en zich financieel contraproductief of schadelijk gedragen, zoals het financieren van een spaarrekening met een lage rente terwijl ze grote creditcardsaldi bij zich hebben.
- Om de vooringenomenheid van de mentale boekhouding te vermijden, moeten individuen geld als perfect vervangbaar beschouwen wanneer ze het over verschillende rekeningen verdelen, of het nu gaat om een begrotingsrekening (dagelijkse uitgaven voor levensonderhoud), een discretionaire bestedingsrekening of een vermogensrekening (sparen en beleggen).
Inzicht in mentale boekhouding
Richard Thaler, momenteel hoogleraar economie aan de University of Chicago Booth School of Business, introduceerde mentale boekhouding in zijn paper uit 1999 “Mental Accounting Matters”, dat verscheen in de Journal of Behavioral Decision Making. Hij begint met deze definitie: “Mentale boekhouding is de verzameling cognitieve operaties die door individuen en huishoudens worden gebruikt om financiële activiteiten te organiseren, te evalueren en bij te houden.” De paper is rijk aan voorbeelden van hoe mentale boekhouding leidt tot irrationeel uitgaven- en investeringsgedrag.
Aan de basis van de theorie ligt het concept van de fungibiliteit van geld. Zeggen dat geld fungibel is, betekent dat, ongeacht de oorsprong of het beoogde gebruik, al het geld hetzelfde is. Om de vooringenomenheid van de mentale boekhouding te vermijden, moeten individuen geld als perfect vervangbaar beschouwen wanneer ze het over verschillende rekeningen verdelen, of het nu gaat om een begrotingsrekening (dagelijkse uitgaven voor levensonderhoud), een discretionaire bestedingsrekening of een vermogensrekening (sparen en beleggen).
Ze zouden ook dezelfde dollar moeten waarderen, of het nu door werk wordt verdiend of aan hen wordt gegeven. Thaler merkte echter op dat mensen, vooral in een meevallersituatie, vaak het vervangbaarheidsprincipe overtreden. Neem een belastingteruggave. Een cheque krijgen van de IRS wordt over het algemeen beschouwd als ‘gevonden geld’, iets extra’s dat de ontvanger vaak vrij voelt om te besteden aan een discretionair item. Maar in feite behoorde het geld in de eerste plaats rechtmatig toe aan het individu, zoals het woord “terugbetaling” impliceert, en is het voornamelijk een herstel van geld (in dit geval een te hoge betaling van belasting), geen schenking. Daarom moet het niet als een geschenk worden behandeld, maar moet het op vrijwel dezelfde manier worden bekeken als het individu zijn reguliere inkomen zou zien.
Richard Thaler won de Nobelprijs voor de Herdenking van de Economische Wetenschappen 2017 voor zijn werk bij het identificeren van het irrationele gedrag van individuen bij economische beslissingen.
Voorbeeld van mentale boekhouding
Individuen realiseren zich niet dat de mentale boekhoudkundige denkwijze logisch lijkt, maar in feite hoogst onlogisch is. Sommige mensen houden bijvoorbeeld een speciale ‘geldpot’ of een soortgelijk fonds opzij voor een vakantie of een nieuw huis, terwijl ze tegelijkertijd een aanzienlijke creditcardschuld hebben. Ze zullen het geld in dit speciale fonds waarschijnlijk anders behandelen dan het geld dat wordt gebruikt om schulden af te betalen, ondanks het feit dat het omleiden van geld uit het schuldaflossingsproces de rentebetalingen verhoogt, waardoor hun totale nettowaarde afneemt.
Verder uitgesplitst, is het onlogisch (en in feite schadelijk) om een spaarpot te behouden die weinig of geen rente oplevert en tegelijkertijd creditcardschulden aanhoudt die jaarlijks dubbelcijferige cijfers opleveren. In veel gevallen zal de rente over deze schuld de rente die u op een spaarrekening zou kunnen verdienen, aantasten. Individuen in dit scenario kunnen het beste het geld gebruiken dat ze op de speciale rekening hebben gespaard om de dure schuld af te betalen voordat deze verder oploopt.
Op deze manier gezegd, lijkt de oplossing voor dit probleem eenvoudig. Toch gedragen veel mensen zich niet op deze manier. De reden heeft te maken met het soort persoonlijke waarde dat individuen aan bepaalde activa hechten. Veel mensen vinden bijvoorbeeld dat geld dat wordt gespaard voor een nieuw huis of een kinderfonds, gewoon ‘te belangrijk’ is om op te geven, ook al zou dat de meest logische en nuttige stap zijn. Dus de gewoonte om geld aan te houden op een rekening met een lage of geen rente en tegelijkertijd openstaande schulden te dragen, blijft gebruikelijk.
Professor Thaler maakte een gastoptreden in de film The Big Short om de “hot hand fallacy” uit te leggen zoals die gold voor synthetische collateralized debt obligaties (CDO’s) tijdens de huizenbubbel voorafgaand aan de financiële crisis van 2007-2008.
Mentale boekhouding bij beleggen
Mensen hebben ook de neiging om ook bij het beleggen de mentale boekhoudkundige vooringenomenheid te ervaren. Veel beleggers verdelen hun vermogen bijvoorbeeld over veilige en speculatieve portefeuilles met de veronderstelling dat ze kunnen voorkomen dat de negatieve opbrengsten van speculatieve investeringen de totale portefeuille beïnvloeden. In dit geval is het verschil in nettovermogen nul, ongeacht of de belegger meerdere portefeuilles of één grotere portefeuille heeft. Het enige verschil in deze twee situaties is de hoeveelheid tijd en moeite die de belegger doet om de portefeuilles van elkaar te scheiden.
Mental accounting leidt er vaak toe dat investeerders irrationele beslissingen nemen. Thaler geeft dit voorbeeld aan de baanbrekende theorie van Daniel Kahneman en Amos Tversky over verliesaversie. Een belegger bezit twee aandelen: een met een papierwinst, de andere met een papierverlies. De belegger moet contant geld ophalen en een van de aandelen verkopen. Mentale boekhouding is gericht op het verkopen van de winnaar, ook al is het verkopen van de verliezer meestal de rationele beslissing, vanwege belastingverliesvoordelen en het feit dat het verliezende aandeel een zwakkere investering is. De pijn van het realiseren van een verlies is te veel voor de belegger om te dragen, dus de belegger verkoopt de winnaar om die pijn te vermijden. Dit is het verliesaversie-effect dat investeerders op een dwaalspoor kan brengen bij hun beslissingen.