Waarom negatieve rentetarieven nog steeds niet werken in Japan
De Bank of Japan (BOJ) blijft proberen Japan terug te drukken naar economische welvaart en laat 25 jaar vanmislukt stimuleringsbeleid haar niet in de weg staan. Negatieve rentetarieven werden in januari 2016 door de BOJ aangekondigd als de laatste iteratie in monetaire experimenten. Zes maanden later vertoonde de Japanse economie geen groei en was de obligatiemarkt een puinhoop. De omstandigheden verslechterden zover dat de Bank of Tokyo-Mitsubishi UFJ Ltd., de grootste private bank van Japan, in juni 2016 aankondigde de Japanse obligatiemarkten te willen verlaten omdat BOJ-interventies deze instabiel hadden gemaakt.
Hoewel deze economische problemen grote problemen opleveren voor premier Yoshihide Suga en BOJ-gouverneur Haruhiko Kuroda, kunnen ze dienen als een waarschuwend verhaal voor de rest van de wereld. Waar ze ook zijn geprobeerd, chronisch lage rentetarieven en enorme monetaire uitbreidingen hebben de reële economische groei niet bevorderd. Kwantitatieve versoepeling (QE) heeft de gestelde doelstellingen niet bereikt in de Verenigde Staten of de Europese Unie (EU), en de chronische lage rentetarieven hebben de eens zo bloeiende economie van Japan niet nieuw leven ingeblazen.
Waarom Japan negatief ging
Er zijn twee redenen waarom centrale banken kunstmatig lage rentetarieven opleggen. De eerste reden is om lenen, uitgeven en investeren aan te moedigen. Moderne centrale banken gaan ervan uit dat besparingen schadelijk zijn, tenzij ze zich onmiddellijk vertalen in nieuwe bedrijfsinvesteringen. Wanneer de rentetarieven tot bijna nul dalen, wil de centrale bank dat het publiek uw geld van spaarrekeningen haalt en het uitgeeft of investeert. Dit is gebaseerd op het model van circulaire inkomensstroom en de paradox van spaarzaamheid. Negatief rentebeleid (NIRP) is een laatste wanhopige poging om uitgaven, investeringen en een bescheiden inflatie te genereren.
De tweede reden om voor lage rentetarieven te kiezen, is veel praktischer en er wordt veel minder geadverteerd. Als nationale regeringen grote schulden hebben, maken de lage rentetarieven het voor hen gemakkelijker om rentebetalingen te betalen. Een ondoelmatig laagrentend beleid van een centrale bank volgt vaak op jarenlange tekortuitgaven door een centrale overheid.
Geen enkel land is minder effectief gebleken met een beleid met een lage rente of een hoge staatsschuld dan Japan. Tegen de tijd dat de BOJ haar NIRP aankondigde, bedroeg het tarief van de Japanse regering ruim 200% van het bruto binnenlands product (bbp). De schuldenproblematiek in Japan begon in het begin van de jaren negentig, nadat de zeepbellen op de Japanse vastgoed- en aandelenmarkt uiteenspatten en een steile recessie veroorzaakten. In het volgende decennium verlaagde de BOJ de rente van 6% naar 0,25% en probeerde de Japanse regering negen afzonderlijke fiscale stimuleringspakketten uit. De BOJ voerde zijn eerste kwantitatieve versoepeling uit in 1997, nog een ronde tussen 2001 en 2004, en kwantitatieve en kwalitatieve monetaire versoepeling (QQE) in 2013. Ondanks deze inspanningen kende Japan de afgelopen 25 jaar bijna geen economische groei.
Waarom negatieve rentetarieven niet werken
De Bank of Japan is niet de enige. Centrale banken hebben negatieve rentetarieven geprobeerd op reservestortingen in Zweden, Zwitserland, Denemarken en de EU. Sinds juli 2016 had geen enkele een meetbare verbetering van de economische prestaties. Het lijkt erop dat de monetaire autoriteiten geen munitie meer hebben.
Wereldwijd is er meer dan $ 12 biljoen aan staatsobligaties die tegen een negatieve rente worden verhandeld. Dit doet weinig voor de overheid met schulden, en nog minder om bedrijven productiever te maken of om huishoudens met een laag inkomen te helpen zich meer goederen en diensten te veroorloven. Superlage rentetarieven verbeteren niet de kapitaalvoorraad of verbeteren deopleiding en training voor arbeid niet. Negatieve rentetarieven kunnen banken ertoe aanzetten om reserves op te nemen, maar ze creëren geen kredietwaardige leners of aantrekkelijke bedrijfsinvesteringen. De Japanse NIRP heeft de activamarkten zeker niet rationeler gemaakt. In mei 2016 was de BOJ een top 10 aandeelhouder in 90% van de aandelen genoteerd op de Nikkei 225.
Er lijkt een kloof te bestaan tussen de standaard macro-economische theorie volgens welke leners, investeerders en bedrijfsmanagers vloeiend reageren op het monetaire beleid en de echte wereld. Het historische record is niet vriendelijk voor regeringen en banken die hebben geprobeerd geld te drukken en te manipuleren tot welvaart. Dit kan zijn omdat valuta, als handelswaar, geen hogere levensstandaard genereert. Alleen meer en betere goederen en diensten kunnen dit doen, en het moet duidelijk zijn dat het in omloop brengen van meer rekeningen niet de beste manier is om meer of betere dingen te maken.