Dit is wat er zal gebeuren als de euro mislukt

De Europese Unie (EU) heeft haar deel van de uitdagingen meegemaakt. Er waren grote bankproblemen geweest bij Deutsche Bank AG (NYSE: DB ), Credit Suisse Group AG (NYSE: CS ) en vrijwel elke grote Italiaanse financiële instelling. Griekenland had een schuldencrisis meegemaakt en had daar economisch onder te lijden.

In 2016 stemde het Verenigd Koninkrijk om de EU te verlaten met de Brexit stemming, hoewel Groot-Brittannië geen deel uitmaakt van de eurovaluta omdat de Britten nog steeds het Britse pond gebruiken. De Brexit heeft echter voor onzekerheid gezorgd over handelsovereenkomsten met de lidstaten van de Europese Unie. De Europese Centrale Bank (ECB)  had negatieve rentetarieven ingevoerd in een wanhopige poging om de groei te stimuleren, en de Europese economie reageerde jarenlang redelijk goed. Er blijven echter uitdagingen voor eurolanden.

Staat van de eurozone

Volgens Eurostat, het statistiekbureau van de Europese Unie, groeide de economie van de eurozone van 2014 tot 2019 met ongeveer 2-3% op jaarbasis van 2014 tot 2019, gemeten aan de hand van het bruto binnenlands product (bbp). Het bbp vertegenwoordigt de totale output van goederen en diensten die door een economie worden geproduceerd. De eurozone beleefde haar beste jaar in 2017 in tien jaar, wat aantoont dat ze eindelijk uit de schuldencrisis was gekomen die de euro bedreigde. Andere landen die leden na de Grote Recessie van 2008 werden sterker en kenden een lagere werkloosheid.

Terwijl de eurozone eindelijk een economische opleving beleefde, had de recessie van 2020 alsgevolg van de coronavirus-pandemie een zware impact op de economie van de eurozone. Als gevolg hiervan daalde het bbp-groeipercentage met ongeveer 12% in het tweede kwartaal van 2020.  De werkloosheid steeg tot 7,8% vanaf juni 2020. Het werkloosheidspercentage is echter aanzienlijk verbeterd ten opzichte van jaren eerder, toen het meer dan 12% bedroeg. in 2013.

Einde van het Schengengebied

Een ingestorte euro zou waarschijnlijk het zogenaamde “Schengengebied”, genoemd naar het Schengen-akkoord van 1995, in gevaar brengen. Onder deze overeenkomst kwamen 26 afzonderlijke Europese landen overeen om vrij verkeer van mensen, goederen, diensten en kapitaal binnen de grenzen van de eurozone toe te staan. Niet elk lid van de EU is ook lid van Schengen, en niet elke deelnemer aan Schengen maakt deel uit van de EU, maar een ineenstorting van de euro zou niettemin landen binnen en buiten de regio treffen.

Economisch gezien is het mogelijk om concurrerende valuta’s in dezelfde economische zone te hebben. Niets belet Duitsers of Italianen om te handelen in bijvoorbeeld Duitse Duitse marken en Italiaanse lira. Dat scenario lijkt alleen onwaarschijnlijk omdat een einde aan de euro de druk zou vergroten om het hele EU-experiment op te heffen.

Als Schengen zou vallen, zouden landen binnen de eurozone grenscontroles, controleposten en andere interne voorschriften moeten invoeren die voorheen in het Akkoord van Schengen waren geschrapt. De kosten hiervan zouden overslaan naar particuliere bedrijven, met name bedrijven die afhankelijk zijn van continentaal vervoer of toerisme.

Voor zover invoerquota of -tarieven worden toegepast door verschillende lidstaten, en voor zover die maatregelen elders worden beantwoord, zou er een overeenkomstige afname van de internationale handel en economische groei zijn. Een ineenstorting van de euro zou meer landen treffen dan die in Europa, zij het op onzekere manieren. Andere regio’s, met name belangrijke handelspartners in Noord-Amerika en Azië, zouden te maken krijgen met financiële en mogelijk politieke gevolgen.

Impact buiten de EU

Veel van de veronderstelde economische voordelen binnen de EU worden niet overgedragen aan externe handelspartners. De vrijheden van arbeid en kapitaal strekken zich niet uit tot bijvoorbeeld de Verenigde Staten of China, tenzij buitenlandse consumenten en producenten toegang krijgen tot een lidstaat. Als gevolg hiervan kan het moeilijk zijn om de potentiële gevolgen te voorspellen, aangezien het mogelijk is dat een nog sterker beleid dat gericht is op groei de bureaucratische superstaat in Brussel zou kunnen vervangen. Aan de andere kant zou een toenemend economisch isolationisme van nationalistische bewegingen een bedreiging kunnen vormen voor internationale bedrijven en financiële markten.

Op korte termijn zullen markten waarschijnlijk negatief reageren op extra onzekerheid. De EU is een bekend product, ook al is het onvolmaakt, en markten houden van voorspelbaarheid. Op de langere termijn zouden de markten echter kunnen profiteren van een opnieuw groeiend Europa. In het verleden liep Europa wat betreft de bbp-groei achter op de regio’s Amerika, Afrika, Azië en de Stille Oceaan. Als een post-euro-wereld continentaal Europa terugkeert naar concurrerende economische groei, is het zeer waarschijnlijk dat de wereldeconomie hiervan zal profiteren.

Terugschakelen naar nationale valuta

De officiële term voor het verlaten van de euro en het installeren van een oude valuta wordt “redenominatie” genoemd. Een dergelijke omschakeling zou vrijwel zeker minder gecompliceerd zijn dan de coördinatie van de invoering van de euro in 2002, maar beleggers moeten nog steeds op hun hoede zijn voor onzekerheid.

Herbenoeming zou twee grote veranderingen met zich meebrengen. De eerste is de officiële goedkeuring van een nieuwe valuta binnen de grenzen van een land. Dit betekent dat de huidige lonen, prijzen en andere waarden op ongeveer evenredige basis aan het nieuwe geld moeten worden aangepast. Ten tweede zou de internationale waarde van de valuta in de valutamarkten (forex) moeten worden geprijsd. Dit is gebaseerd op vele factoren, waaronder de productiecapaciteit van elke nationale overheid en het relatieve risico van een gedevalueerde  valuta.

Het is waarschijnlijk dat veel landen met schulden en veel buitenlandse schuldeisers, zoals Griekenland, zouden proberen te redenomineren om hun werkelijke aflossingslast te verminderen. Een manier om dit te bereiken is door redenomineren en onmiddellijk beginnen met een sterke inflatie om de koopkracht van de afgeloste schuld te verminderen. Economen noemen dit soms ‘onmiddellijke interne devaluatie’. De keerzijde van een dergelijk beleid is dat het grote schade aanricht in de economie van het gedevalueerde land, aangezien bankrekeningen, pensioenen, lonen en vermogenswaarden eronder lijden.

Er zijn nauwe historische parallellen te vinden na de ineenstorting van het Oostenrijks-Hongaarse rijk, dat bestond tussen 1867 en 1918. Nadat het rijk uiteen viel, hoopten veel lidstaten de Oostenrijks-Hongaarse kroon als betaalmiddel te behouden. Helaas gebruikten verschillende onverantwoordelijke regeringen een zeer expansief monetair beleid om de hoge schulden van de Eerste Wereldoorlog af te betalen, wat begin jaren twintig hyperinflatie veroorzaakte in Oostenrijk. Slovenië, Hongarije en anderen hebben veel van hetzelfde meegemaakt. In 1930 moest elke voormalige lidstaat een nieuwe munteenheid gebruiken die vaak werd gedekt door goud of zilver.

Impact op bankieren, forex en internationale handel

Als de enige verandering een vervanging van de euro door concurrerende nationale valuta’s was, zou de afschaffing van de euro alleen echte langetermijnveranderingen in het monetaire beleid veroorzaken, en zo controleren centrale banken de geldhoeveelheid en de kredietverlening om economische groei te creëren.

De eurozone werd oorspronkelijk gedeeltelijk verkocht door het concept van het creëren van een Europese tegenhanger van de Amerikaanse Federal Reserve. Als de euro wordt afgeschaft, wordt het monetaire gezag terug gedecentraliseerd naar de lidstaten. Een Duitse centrale bank zou bijvoorbeeld de rentetarieven en de geldhoeveelheid in Duitsland beheersen, terwijl een Portugese centrale bank ze in Portugal zou controleren.

Banken zouden in hun nationale valuta kunnen herkapitaliseren, hoewel ze waarschijnlijk actievere valutasaldi zouden moeten aanhouden voor regionale handel en verzoening. De verschillende wisselkoersen zouden de relatieve waarden van sommige internationaal aangehouden activa veranderen, en de werknemers op de minder inflatoire Europese banenmarkten zouden een relatief inkomensstijging zien in vergelijking met Europese regeringen met een ruim monetair beleid. Het is bijvoorbeeld waarschijnlijk dat werknemers in het zeer productieve Duitsland het gemakkelijker zouden hebben om goederen en diensten aan te bieden die in het minder productieve Slovenië zijn geproduceerd.

Het is echter onwaarschijnlijk dat andere economische beleidsmaatregelen ongewijzigd zullen blijven als de euro faalt. Zelfs als de EU het technisch heeft overleefd, zouden andere beperkingen op immigratie of handel kunnen worden opgelegd. Pro-europartijen zouden waarschijnlijk politieke gevolgen ondervinden, waardoor nationalistische partijen invloed zouden kunnen krijgen en een nieuw fiscaal beleid zouden kunnen voeren. Als ook Schengen faalt, kunnen de economische gevolgen zeer ontwrichtend zijn, ook al is het maar op korte termijn.