Marshall-plan
Wat was het Marshall-plan?
Het Marshallplan was een door de VS gesponsord programma dat werd uitgevoerd na het einde van de Tweede Wereldoorlog. Het was bedoeld om Europese landen te helpen die als gevolg van de oorlog waren vernietigd, en het werd opgesteld door de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken George Marshall tijdens een toespraak aan de Harvard University in 1947. Het plan werd goedgekeurd door het Congres als het European Recovery Program (ERP).
Belangrijkste leerpunten
- Het Marshall-plan was een door de VS gesponsord programma dat werd uitgevoerd na het einde van de Tweede Wereldoorlog en 13 miljard dollar aan buitenlandse hulp verleende aan Europese landen die fysiek en economisch verwoest waren door de Tweede Wereldoorlog.
- De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken George Marshall, die het Marshallplan opstelde, was van mening dat de stabiliteit van Europese regeringen afhing van de economische stabiliteit van de mensen.
- Tegen de tijd dat het Marshallplan eindigde, in 1951, zagen alle landen die hulp ontvingen hun economieën beter groeien dan vooroorlogse niveaus.
- De Sovjet-Unie geloofde dat het Marshallplan een manier was om zich te mengen in de interne aangelegenheden van Europese landen; deze overtuiging belette Sovjet-satellietlanden om hulp van de Verenigde Staten te aanvaarden.
Het Marshall-plan begrijpen
Het Marshall-plan gaf meer dan $ 13 miljard aan hulp aan Europese naties – inclusief de vijanden van de Tweede Wereldoorlog, Duitsland en Italië – en was cruciaal om hun naoorlogse economieën nieuw leven in te blazen. Tegen de tijd dat de Amerikaanse financiering eindigde, in 1951, hadden de economieën van alle Europese ontvangers het vooroorlogse niveau overschreden. Om deze reden werd het Marshallplan als een succes beschouwd.
Marshall geloofde dat de stabiliteit van Europese regeringen afhing van de economische stabiliteit van de mensen. Europa moest transportknooppunten, wegen, landbouw, fabrieken en steden herbouwen die tijdens de lange oorlog grote verliezen leden. De Verenigde Staten waren de enige grote mogendheid die tijdens de oorlog geen schade had geleden. Het was logisch dat Amerika het land was dat deze andere landen moest helpen bij de wederopbouw.1
De VS stelden het Marshallplan voor omdat het het enige land in de Tweede Wereldoorlog was dat geen schade had geleden als gevolg van de gevechten.
Geschiedenis van het Marshallplan
Marshall zag het communisme als een bedreiging voor de Europese stabiliteit. De invloedssfeer van de Sovjet-Unie nam toe tijdens de Tweede Wereldoorlog en de spanningen tussen Oost- en West-Europa namen toe. De Sovjet-Unie was van mening dat het Marshallplan een manier was om zich te mengen in de interne aangelegenheden van Europese landen. Die overtuiging belette Sovjet-satellietlanden, zoals Polen en Tsjechoslowakije, om hulp van de Verenigde Staten te aanvaarden. Het zorgde er ook voor dat, althans gedeeltelijk, de economie van de Sovjet-Unie aanzienlijk werd overtroffen door die van West-Europa en de VS.
Het plan van $ 13 miljard begon met het verschepen van voedsel en nietjes naar Europese havens in Nederland en Frankrijk. Tractoren, turbines, draaibanken en andere industriële apparatuur, plus de brandstof om de machines van stroom te voorzien, arriveerden kort daarna. Tussen 1948 en 1951 bedroegen de miljarden die voor hulp aan Europese landen waren uitgetrokken destijds in feite 5% van het bruto binnenlands product (BBP) van de VS.
Het Marshallplan was meer dan een economisch plan. De staatssecretaris dacht dat de samenwerking van alle Europese naties zou leiden tot meer eenheid. De basis van het plan leidde tot de oprichting van de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) als een defensief bondgenootschap tegen toekomstige agressors. De NAVO is een intergouvernementeel militair bondgenootschap tussen 30 Europese en Noord-Amerikaanse landen. Het verdrag werd op 4 april 1949 ondertekend.
Marshall ontving in 1953 de Nobelprijs voor de vrede voor zijn inspanningen, maar de blijvende effecten van het plan gingen tot ver in de toekomst. De afhankelijkheid van Amerikaanse hulp opende handelswegen tussen Europa en de Verenigde Staten. De roep om eenheid tussen Europese naties vormde het basisidee achter de Europese Unie. Zonder Amerikaanse tussenkomst zou Europa’s uitgebreide netwerk van spoorwegen, snelwegen en luchthavens niet bestaan in de huidige samenleving. Zoals president Harry Truman zei, waren de Verenigde Staten de “eerste grote natie die de overwonnenen voedde en steunde”. Het Marshall-plan wordt algemeen beschouwd als een van Amerika’s meer succesvolle initiatieven op het gebied van buitenlands beleid en de meest effectieve programma’s voor buitenlandse hulp.1
Voorbeelden van het Marshallplan
Het Marshall-plan had verschillende doelstellingen uiteengezet om zijn doel te bereiken: het voorkomen van de verspreiding van het communisme en het aanmoedigen van de ontwikkeling van een gezonde en stabiele wereldeconomie. Deze doelstellingen omvatten onder meer de uitbreiding van de Europese landbouw- en industriële productie, het herstellen van een systeem van gezonde valuta’s, begrotingen en financiën in individuele Europese landen, en het aanmoedigen van internationale handel tussen Europese landen onderling en tussen Europa en de rest van de wereld.
Twee agentschappen waren belast met de uitvoering van het Marshallplan: de door de VS beheerde Economic Cooperation Administration (ECA) en de door Europa geleide Organisatie voor Europese Economische Samenwerking.
De ERK verstrekte rechtstreekse subsidies aan landen die bedoeld waren om de kosten en vracht van goederen en diensten te betalen, voornamelijk vanuit de Verenigde Staten. Landen moesten deze Amerikaanse subsidies matchen met hun eigen valuta: voor elke dollar aan subsidiehulp die ze van de VS ontvingen, werd een dollar van de eigen valuta van het land in een tegenwaardefonds geplaatst dat zou kunnen worden gebruikt voor infrastructuurprojecten die zouden profiteren het land, zoals wegen, energiecentrales, woningbouwprojecten en luchthavens. Vervalsingsprojecten moesten eerst worden goedgekeurd door de ERK.
Veel historici beschouwen het Marshallplan als een van de eerste stappen op weg naar de integratie van Europese landen. De regering-Truman had een systeem voor ogen dat vergelijkbaar was met de Verenigde Staten, een soort ‘Verenigde Staten van Europa’. Veel van de 16 deelnemende Europese landen ondertekenden het Verdrag van Brussel van 1948 inzake wederzijdse defensie, dat de voorloper was van de vorming van de NAVO in het daaropvolgende jaar.4
In Groot-Brittannië werd $ 2 miljard van deze tegenwaardefondsen gebruikt voor schuldvermindering. Nog eens $ 4,8 miljard werd geïnvesteerd in infrastructuurprojecten: 39% ging naar nutsvoorzieningen, transport- en communicatiefaciliteiten, waaronder elektriciteitsprojecten en spoorwegen;14% werd geïnvesteerd in landbouw;16% werd geïnvesteerd in productie;10% werd geïnvesteerd in kolenwinning en andere winningsindustrieën, en 12% werd geïnvesteerd in goedkope huisvestingsfaciliteiten.
Een klein percentage van de tegenwaardefondsen zou ook kunnen worden gebruikt om grondstoffen te kopen die de Verenigde Staten nodig hebben of om bronnen voor de levering van dergelijke materialen te ontwikkelen. Dit leidde tot de oprichting van verschillende ondernemingen, waaronder de ontwikkeling van nikkel in Nieuw-Caledonië, chromiet in Turkije en bauxiet in Jamaica.
Een ander programma van het Marshall-project voorzag Europeanen van technische training in Amerikaanse productiemethoden. Eind 1951 waren meer dan 6000 Europeanen naar de VS gereisd om methoden te bestuderen om de productie en stabiliteit te verhogen.
Marshall Plan – Veelgestelde vragen
Hoe genereerde het Marshall-plan economische groei?
Het Marshallplan genereerde economische groei door de nodige fondsen te verstrekken aan veel Europese landen en Japan om zichzelf weer op te bouwen. Een groot deel van West-Europa was aan het einde van de Tweede Wereldoorlog verarmd. Er waren acute voedsel- en brandstoftekorten in heel Europa, en veel landen hadden niet de middelen om geïmporteerde goederen uit de VS te kopen. Het Marshal Plan was bedoeld om de productie te versterken en de internationale handel tussen Europese landen en tussen Europa en de rest van de wereld aan te moedigen. Tussen 1948 en 1952 verstrekten de VS meer dan $ 13 miljard aan hulp aan 16 landen.
Was het Marshall-plan succesvol?
De hulpprogramma’s die in het Marshallplan waren opgenomen, werden als ongekend en succesvol beschouwd. Tijdens de eerste drie jaar van het Marshallplan groeide het bruto nationaal product (BNP) in Oostenrijk, West-Duitsland en Italië met 33,5%.(In voorgaande jaren, tijdens de Tweede Wereldoorlog, was de levensstandaard van Europa snel gedaald.) Bovendien groeide de levensstandaard in de deelnemende landen de volgende drie decennia met bijna 150%. Eens op de rand van een economische ineenstorting, begonnen de deelnemers aan het Marshallplan in de decennia die volgden aan een gouden eeuw van economische groei.9
Welke invloed heeft het Marshallplan op de Wereldbank gehad?
De Bretton Woods-overeenkomst creëerde tegen het einde van de Tweede Wereldoorlog het Internationaal Monetair Fonds en de Wereldbank. Onder het Bretton Woods-systeem vormde goud de basis voor de Amerikaanse dollar en werden andere valuta gekoppeld aan de waarde van de Amerikaanse dollar. Terwijl het Bretton Woods-systeem in de jaren zeventig werd opgeheven, zijn zowel het IMF als de Wereldbank sterke pijlers gebleven voor de uitwisseling van internationale valuta.
De Wereldbank is oorspronkelijk opgericht om hulp te bieden aan Europese landen tijdens de wederopbouwperiode. De rol van de bank werd echter snel vervangen na de totstandkoming van het Marshallplan, omdat de instellingen van het Marshallplan de naoorlogse internationale monetaire betrekkingen aanstuurden.
Wat was het Molotov-plan?
De Sovjet-minister van Buitenlandse Zaken VM Molotov verliet de onderhandelingen met de Britse en Franse regeringen en wees uiteindelijk de uitbreiding van de hulp aan de Sovjet-Unie die via het Marshallplan werd aangeboden, af. De Sovjet-bezwaren tegen het Marshallplan waren talrijk, maar bovenal waren ze onvermurwbaar dat Duitsland via het plan geen hulp zou krijgen. Helaas hadden Britse en Franse vertegenwoordigers niet dezelfde bezwaren.
De Sovjet-Unie oefende vervolgens druk uit op haar Oost-Europese bondgenoten om alle hulp van het Marshallplan af te wijzen. Uiteindelijk waren ze succesvol omdat geen van de Sovjet-satellieten deelnam aan het Marshallplan.
In 1947 introduceerde de Sovjet-Unie een plan om hulp te bieden aan haar bondgenoten in Oost-Europa. Ze noemden dit plan het Molotov-plan. Als onderdeel van het Molotov-plan werd de Raad voor Wederzijdse Economische Bijstand (COMECON) opgericht, een systeem van bilaterale handelsovereenkomsten en een economische alliantie tussen socialistische landen in het Oostblok.
Wat hadden de Truman-doctrine en het Marshallplan gemeen?
De Truman-doctrine was een voorloper van het Marshallplan. In maart 1947 kondigde president Harry Truman zijn voornemen aan om $ 400 miljoen aan noodhulp toe te staan aan landen die het slachtoffer zouden kunnen worden van de invloed van het communisme als ze geen steun in de vorm van buitenlandse hulp zouden krijgen. Deze landen waren onder meer Griekenland en Turkije. Toen, in juni 1947, stelde minister van Buitenlandse Zaken George Marshall de uitbreiding van massale economische hulp voor heel Europa voor. Het plan van Marshall, dat het European Recovery Project heette (beter bekend als het Marshall Plan), werd uitgevoerd na goedkeuring door het Amerikaanse Congres.