Consumentisme
Wat is consumentisme?
Consumentisme is het idee dat het verhogen van de consumptie van goederen en diensten die op de markt worden gekocht altijd een wenselijk doel is en dat iemands welzijn en geluk fundamenteel afhangen van het verkrijgen van consumptiegoederen en materiële bezittingen. In economische zin houdt het verband met het overwegend keynesiaanse idee dat consumentenbestedingen de belangrijkste motor van de economie zijn en dat het aanmoedigen van consumenten om geld uit te geven een belangrijk beleidsdoel is. Vanuit dit oogpunt is consumentisme een positief fenomeen dat economische groei stimuleert.
Belangrijkste leerpunten
- Consumentisme is de theorie dat individuen die goederen en diensten in grote hoeveelheden consumeren, beter af zullen zijn.
- Sommige economen zijn van mening dat consumentenbestedingen de productie en economische groei stimuleren.
- Het consumentisme is echter alom bekritiseerd vanwege de economische, sociale, ecologische en psychologische gevolgen ervan.
Consumentisme begrijpen
In het algemeen verwijst consumentisme naar de neiging van mensen die in een kapitalistische economie leven om een levensstijl van buitensporig materialisme aan te gaan die draait om reflexieve, verkwistende of opvallende overconsumptie. In die zin wordt algemeen aangenomen dat consumentisme bijdraagt aan de vernietiging van traditionele waarden en levenswijzen, uitbuiting van consumenten door grote bedrijven, aantasting van het milieu en negatieve psychologische effecten.
Thorstein Veblen, bijvoorbeeld, was een negentiende-eeuwse econoom en socioloog die vooral bekend stond om het bedenken van de term “opvallende consumptie” in zijn boek “The Theory of the Leisure Class” (1899). Opvallende consumptie is een middel om iemands sociale status te tonen, vooral wanneer openbaar tentoongestelde goederen en diensten te duur zijn voor andere leden van dezelfde klasse. Dit soort consumptie wordt meestal geassocieerd met de rijken, maar kan ook van toepassing zijn op elke economische klasse.
Na de Grote Depressie werd het consumentisme grotendeels bespot. Met de start van de Amerikaanse economie door de Tweede Wereldoorlog en de welvaart die volgde aan het einde van de oorlog, begon het gebruik van de term in het midden van de 20e eeuw een positieve bijklank te krijgen. Gedurende deze tijd benadrukte het consumentisme de voordelen die het kapitalisme te bieden had in termen van verbetering van de levensstandaard en een economisch beleid dat prioriteit gaf aan de belangen van de consument. Deze grotendeels nostalgische betekenissen zijn sindsdien niet meer algemeen gebruikt.
Naarmate consumenten uitgeven, gaan economen ervan uit dat consumenten profiteren van het nut van de consumptiegoederen die ze kopen, maar bedrijven profiteren ook van hogere verkopen, inkomsten en winst. Als de autoverkoop bijvoorbeeld toeneemt, zien autofabrikanten hun winst stijgen. Bovendien zien de bedrijven die staal, banden en bekleding voor auto’s maken, ook een hogere omzet. Met andere woorden: bestedingen door de consument kunnen de economie en het bedrijfsleven in het bijzonder ten goede komen.
Hierdoor zijn bedrijven (en sommige economen) toenemende consumptie gaan zien als een cruciaal doel bij het opbouwen en in stand houden van een sterke economie, ongeacht het voordeel voor de consument of de samenleving als geheel.
De impact van consumentisme
Volgens de Keynesiaanse macro-economie is het stimuleren van de consumentenbestedingen door middel van fiscaal en monetair beleid een primair doel voor economische beleidsmakers. Consumentenbestedingen vormen het leeuwendeel van de totale vraag en het bruto binnenlands product (bbp), dus het stimuleren van de consumentenbestedingen wordt gezien als de meest effectieve manier om de economie naar groei te sturen.
Consumentisme beschouwt de consument als het doelwit van economisch beleid en een melkkoe voor het bedrijfsleven met als enige overtuiging dat toenemende consumptie de economie ten goede komt. Sparen kan zelfs als schadelijk voor de economie worden beschouwd, omdat het ten koste gaat van de directe consumptie-uitgaven.
Consumentisme helpt ook om bepaalde zakelijke praktijken vorm te geven. Geplande veroudering van consumptiegoederen kan de concurrentie tussen producenten verdringen om duurzamere producten te maken. Marketing en reclame kunnen gericht zijn op het creëren van de vraag van de consument naar nieuwe producten in plaats van op het informeren van de consument.
Opvallende consumptie
Econoom Thorstein Veblen ontwikkelde het concept van opvallende consumptie, waarbij consumenten producten kopen, bezitten en gebruiken, niet voor hun directe gebruikswaarde, maar als een manier om de sociale en economische status te signaleren.
Naarmate de levensstandaard steeg na de industriële revolutie, groeide de opvallende consumptie. Hoge percentages van opvallende consumptie kunnen een verkwistende activiteit met een nulsom of zelfs een negatieve som zijn, aangezien echte middelen worden gebruikt om goederen te produceren die niet worden gewaardeerd om hun gebruik, maar eerder om het beeld dat ze uitbeelden.
In de vorm van opvallende consumptie kan het consumentisme een economie enorme reële kosten met zich meebrengen. Het consumeren van echte hulpbronnen in een nul- of negatieve somconcurrentie om sociale status kan de winst van de handel in een moderne industriële economie compenseren en leiden tot destructieve creatie op markten voor consumptiegoederen en andere goederen.
Voordelen en nadelen van consumentisme
Voordelen
Voorstanders van consumentisme wijzen erop hoe consumentenuitgaven een economie kunnen aandrijven en kunnen leiden tot een verhoogde productie van goederen en diensten. Als gevolg van hogere consumentenbestedingen kan een stijging van het BBP optreden. In de Verenigde Staten zijn tekenen van een gezonde consumentenvraag te vinden in indicatoren van het consumentenvertrouwen, detailhandelsverkopen en persoonlijke consumptie-uitgaven. Bedrijfseigenaren, arbeiders in de industrie en eigenaren van grondstoffen kunnen profiteren van de verkoop van consumptiegoederen, hetzij rechtstreeks, hetzij via downstream-kopers.
Nadelen
Consumentisme wordt vaak bekritiseerd op culturele gronden. Sommigen zien dat consumentisme kan leiden tot een materialistische samenleving die andere waarden negeert. Traditionele productiewijzen en levenswijzen kunnen worden vervangen door een focus op het consumeren van steeds duurdere goederen in grotere hoeveelheden.
Consumentisme wordt vaak geassocieerd met globalisering bij het promoten van de productie en consumptie van wereldwijd verhandelde goederen en merken, wat onverenigbaar kan zijn met lokale culturen en patronen van economische activiteit. Consumentisme kan ook prikkels creëren voor consumenten om onhoudbare schulden op zich te nemen die bijdragen aan financiële crises en recessies.
Milieuproblemen worden vaak geassocieerd met consumentisme in de mate dat de consumptiegoederenindustrieën en de directe effecten van consumptie externe milieueffecten veroorzaken. Deze kunnen vervuiling door producerende industrieën, uitputting van hulpbronnen als gevolg van wijdverspreide opvallende consumptie en problemen met afvalverwijdering van overtollige consumptiegoederen en verpakkingen omvatten.
Ten slotte wordt het consumentisme vaak op psychologische gronden bekritiseerd. Het wordt beschuldigd van toenemende statusangst, waarbij mensen stress ervaren die verband houdt met sociale status en een waargenomen behoefte om “de Joneses bij te houden” door hun consumptie te verhogen.
Psychologisch onderzoek heeft aangetoond dat mensen die hun leven organiseren rond consumentistische doelen, zoals productverwerving, slechtere stemmingen, grotere ongelukkigheid in relaties en andere psychische problemen rapporteren. Psychologische experimenten hebben aangetoond dat mensen die worden blootgesteld aan consumentistische waarden op basis van rijkdom, status en materiële bezittingen, grotere angst en depressie vertonen.