Vrije markt

Wat is een vrije markt?

De vrije markt is een economisch systeem gebaseerd op vraag en aanbod met weinig of geen overheidscontrole. Het is een beknopte beschrijving van alle vrijwillige uitwisselingen die plaatsvinden in een bepaalde economische omgeving. Vrije markten worden gekenmerkt door een spontane en gedecentraliseerde volgorde van regelingen waardoor individuen economische beslissingen nemen. Op basis van zijn politieke en wettelijke regels kan de vrije markteconomie van een land variëren tussen een zeer grote of volledig zwarte markt.

Inzicht in de vrije markt

De term “vrije markt” wordt soms gebruikt als synoniem voor laissez-faire kapitalisme. Wanneer de meeste mensen de ‘vrije markt’ bespreken, bedoelen ze een economie met onbelemmerde concurrentie en alleen privétransacties tussen kopers en verkopers. Een meer alomvattende definitie moet echter elke vrijwillige economische activiteit omvatten, zolang deze niet wordt gecontroleerd door dwingende centrale autoriteiten.

Als we deze beschrijving gebruiken, zijn laissez-faire kapitalisme en vrijwillig socialisme elk voorbeelden van een vrije markt, ook al omvat deze laatste het gemeenschappelijk bezit van de productiemiddelen. Het cruciale kenmerk is de afwezigheid van dwangmaatregelen of beperkingen met betrekking tot economische activiteit.  Dwang mag op een vrije markt alleen plaatsvinden na voorafgaande onderlinge overeenstemming in een vrijwillig contract, zoals contractuele rechtsmiddelen die worden afgedwongen door het onrechtmatige daadrecht.

De verbinding van de vrije markt met het kapitalisme en individuele vrijheid

Geen enkel modern land heeft volledig ongeremde vrije markten. Dat gezegd hebbende, vallen de meeste vrije markten samen met landen die waarde hechten aan privébezit, kapitalisme en individuele rechten. Dit is logisch omdat politieke systemen die regels of subsidies voor individueel gedrag uit de weg gaan, noodzakelijkerwijs minder interfereren met vrijwillige economische transacties. Bovendien is de kans groter dat vrije markten groeien en gedijen in een systeem waarin eigendomsrechten goed worden beschermd en kapitalisten worden gestimuleerd om winst na te streven.

Vrije markten en financiële markten

Op vrije markten kan zich een financiële markt ontwikkelen om financieringsbehoeften te vergemakkelijken voor degenen die niet zelf kunnen of willen financieren. Sommige individuen of bedrijven zijn bijvoorbeeld gespecialiseerd in het verwerven van spaargeld door consequent niet al hun huidige vermogen te consumeren. Anderen zijn gespecialiseerd in het inzetten van besparingen bij het nastreven van ondernemersactiviteit, zoals het starten of uitbreiden van een bedrijf. Deze actoren kunnen profiteren van het verhandelen van financiële effecten zoals aandelen en obligaties.

Spaarders kunnen bijvoorbeeld obligaties kopen en hun huidige spaargeld aan ondernemers verhandelen voor de belofte van toekomstige besparingen plus vergoeding, of rente. Met aandelen worden spaargelden verhandeld voor een eigendomsaanspraak op toekomstige inkomsten. Er zijn geen moderne voorbeelden van puur vrije financiële markten.

Gemeenschappelijke beperkingen op de vrije markt

Alle beperkingen op de vrije markt maken gebruik van impliciete of expliciete dreigingen met geweld. Veelvoorkomende voorbeelden zijn: verbod op specifieke beurzen, belastingen, regelgeving, mandaten onder specifieke voorwaarden binnen een beurs, licentievereisten, vaste wisselkoersen, concurrentie van openbaar geleverde diensten, prijscontroles en quota voor productie, aankoop van goederen of aanwervingspraktijken voor werknemers. Veel voorkomende rechtvaardigingen voor politiek opgelegde beperkingen op vrije markten zijn onder meer de veiligheid van de consument, billijkheid tussen verschillende bevoordeelde of achtergestelde groepen in de samenleving, en de levering van collectieve goederen. Wat de uiterlijke rechtvaardiging ook moge zijn, bedrijven en andere belangengroepen in de samenleving lobbyen vaak om deze beperkingen in hun eigen voordeel vorm te geven in een fenomeen dat bekend staat als het zoeken naar huur. Wanneer vrijemarktgedrag wordt gereguleerd, wordt de reikwijdte van de vrije markt beperkt, maar meestal niet geheel geëlimineerd, en kunnen vrijwillige uitwisselingen nog steeds plaatsvinden in het kader van overheidsregelgeving.

Sommige uitwisselingen kunnen ook plaatsvinden in strijd met de regels en voorschriften van de overheid op de zogenaamde ” zwarte markt “, die in sommige opzichten kan worden beschouwd als een ondergrondse versie van de vrije markt. De marktuitwisseling wordt echter nog steeds sterk beperkt, omdat concurrentie op de zwarte markt vaak de vorm aanneemt van gewelddadige conflicten tussen rivaliserende groepen producenten of consumenten, in tegenstelling tot vrije marktconcurrentie of concurrentie op het gebied van huur via het politieke systeem. Als gevolg hiervan vloeit op een zwarte markt het concurrentievoordeel meestal naar degenen die een relatief voordeel hebben bij geweld, dus monopolistisch of oligopolistisch gedrag is waarschijnlijk en de toetredingsdrempels zijn hoog omdat zwakkere spelers uit de markt worden verdreven.

Het meten van economische vrijheid

Om de effecten van vrije markten op de economie te bestuderen, hebben economen verschillende bekende indexen van economische vrijheid bedacht. Deze omvatten de Index of Economic Freedom gepubliceerd door de Heritage Foundation en de Economic Freedom of the World en Economic Freedom of North America-indexen gepubliceerd door het Fraser Institute, die meten. Deze indexen omvatten onder meer de veiligheid van eigendomsrechten, de last van regulering en de openheid van financiële markten. Empirische analyse waarbij deze indices worden vergeleken met verschillende maatstaven voor economische groei, ontwikkeling en levensstandaard, laat overweldigend bewijs zien van een verband tussen vrije markten en materieel welzijn tussen landen.