Wat is een nulrentebeleid (ZIRP)?

De Verenigde Staten, Japan en verschillende lidstaten van de Europese Unie hebben in de jaren na de Grote Recessie onconventionele middelen gebruikt om de economische activiteit te stimuleren. Economen zijn van mening dat agressief monetair beleid een integraal onderdeel is van het herstelproces na een financiële crisis. Na twee decennia van trage groei besloot de Bank of Japan een nulrentebeleid (ZIRP) te voeren om deflatie tegen te gaan en economisch herstel te bevorderen.  Een soortgelijk beleid is geïmplementeerd door de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk.2

Geen rente

ZIRP is een methode om groei te stimuleren terwijl de rentetarieven dicht bij nul worden gehouden. Volgens dit beleid kan de regerenderesulteren in negatieve rentetarieven.  Daarom hebben veel economen de waarde van een nulrentebeleid in twijfel getrokken, waarbij ze naastverschillende andere valkuilenwijzen op liquiditeitsvallen.

Als centrale banken besluiten nog verder op te treden, kunnen ze een impliciete negatieve rente vaststellen, waarbij leningen daadwerkelijk rente ontvangen. Deze noodmaatregel zou een negatief rentebeleid of NIRP zijn.

Japan

ZIRP werd voor het eerst gebruikt in de jaren negentig na hetinstorten vande Japanse zeepbel. Japan implementeerde ZIRP als onderdeel van zijn monetair beleid in de daaropvolgende 10 jaar – gewoonlijk het Verloren Decennium genoemd – als reactie op de daling van de activaprijzen. Consumptie en de investeringen bleven optimistisch door middel van 1991, het BBP groei was hoger dan 3 procent, en de rente bedraagt nog steeds 6 procent. Toen de aandelenkoersen in 1992 echter kelderden, stagneerde de groei van het BBP en volgde deflatie. De consumentenprijsindex, die vaak wordt gebruikt als een maatstaf voor inflatiecijfers, daalde van 2 procent in 1992 tot 0 procent in 1995, en de periodetarieven daalden drastisch, tot bijna 0 procent in datzelfde jaar. 

Als gevolg van het onvermogen van ZIRP om stagnatie en deflatieaan te pakken, raakte de Japanse economie in een liquiditeitsval.  Ondanks de relatieve ineffectiviteit van nulrentetarieven, blijft Japan dit beleid toepassen. 

Verenigde Staten

De financiële crisis van 2008 veroorzaakte diepe financiële spanningen in de VS, waardoor de Federal Reserve agressieve maatregelen nam om de economie te stabiliseren. In een poging om een economische ineenstorting te voorkomen, voerde de Federal Reserve een aantal onconventionele beleidsmaatregelen in, waaronder nulrentetarieven om de korte en lange rente te verlagen.  De daaropvolgende toename van investeringen zal naar verwachting positieve effecten hebben op werkloosheid en consumptie.

In 2009, de Verenigde Staten bereikte zijn laagste economische punt na de financiële crisis met een inflatie van -2,1 procent,  een werkloosheid van 10,2 procent,  en de bbp-groei kelderende tot -2,54 procent.  De rente daalde in deze periode tot bijna nul.  In januari 2014, na ongeveer vijf jaar ZIRP en kwantitatieve versoepeling, bereikten de inflatie, de werkloosheid en de bbp-groei respectievelijk 1,6 procent,  6,6 procent,  en 3,2 procent . Hoewel de Amerikaanse economie blijft verbeteren, suggereert de ervaring van Japan dat langdurig gebruik van ZIRP schadelijk kan zijn.

Gedurende de 2020 coronavirus pandemie, rente weer benaderd nul gebonden investeerders vlucht veiligheid,  met nog langere termijn Amerikaanse Treasuries van 10 en 30 jaar tot onder 1% tot lage opbrengsten nemen.

Risico’s

Ondanks de vooruitgang van de VS noemen economen Japan en EU-landen als voorbeelden van de mislukkingen van ZIRP. De lage rentetarieven zijn toegeschreven aan de ontwikkeling van liquiditeitsvallen, die zich voordoen wanneer de spaarrente hoog wordt en het monetair beleid ondoelmatig wordt. De invoering van nulrentetarieven heeft grotendeels plaatsgevonden na een economische recessie waarin deflatie, werkloosheid en trage groei de overhand hadden. Een verminderd beleggersvertrouwen of toenemende bezorgdheid over deflatie kunnen ook leiden tot liquiditeitsvallen. Bovendien kan, ondanks nulrentetarieven en monetaire expansie, leningen stagneren wanneer bedrijven hun schulden aflossen in plaats van ervoor te kiezen om in het bedrijf te herinvesteren.

ZIRP kan ook leiden tot financiële onrust op de markten tijdens periodes van economische stabiliteit. Wanneer de rentetarieven laag zijn, zoeken beleggers instrumenten met een hoger rendement die doorgaans worden geassocieerd met risicovollere activa. Aan het begin van de jaren 2000 kozen Amerikaanse beleggers die met vergelijkbare omstandigheden te maken hadden ervoor om zwaar te investeren in door hypotheek gedekte effecten (subprime mortgage backed securities, MBS). Vanwege de betrokkenheid van Freddie Mac bij MBS, beschouwden beleggers deze effecten als veilig met relatief hoge rendementen. Zoals de geschiedenis echter heeft aangetoond,vormden door hypotheek gedekte effecten een integraal onderdeel van de Grote Recessie.

Rentetarieven spelen een sleutelrol op de financiële markt en dicteren mogelijk het redden van investeringsgewoonten op korte en lange termijn. Langetermijninvesteringen komen doorgaans in de vorm van pensioenregelingen en pensioenfondsen. Wanneer de lange rente nul nadert, wordt het inkomen van gepensioneerden en degenen die het pensioen naderen slechter.

Voordelen

Hoewel ZIRP schadelijk kan zijn, blijven beleidsmakers in geavanceerde economieën de aanpak gebruiken als remedie na de recessie. Het belangrijkste voordeel van lage rentetarieven is hun vermogen om economische activiteit te stimuleren. Ondanks lage rendementen verlagen de rentetarieven van bijna nul de kosten van lenen, wat kan helpen om de uitgaven aan bedrijfskapitaal, investeringen en huishoudelijke uitgaven te stimuleren. De hogere kapitaaluitgaven van bedrijven kunnen dan banen en consumptiemogelijkheden creëren.

Ook de lage rente te verbeteren bank balansen en het vermogen om te lenen. Vooral banken met weinig kapitaal om uit te lenen werden zwaar getroffen door de financiële crisis. Lage rentetarieven kunnen ook de activaprijzen verhogen. Hogere activaprijzen in combinatie met kwantitatieve versoepeling kunnen de monetaire basis vergroten, wat kan resulteren in een stijging van het discretionaire inkomen van huishoudens.

Bottom Line

ZIRP is geïmplementeerd in de nasleep van verschillende economische recessies in de afgelopen twee decennia. ZIRP werd voor het eerst gebruikt door Japan in de jaren negentig en kreeg veel kritiek en werd over het algemeen als niet succesvol beschouwd.  Ondanks Japan’s monetair beleid hebben de VS, het VK en de EU-landen zich tot ZIRP en kwantitatieve versoepeling gewend om de economische activiteit te stimuleren. Zelfs met enig succes op korte termijn, kan langdurig gebruik van zeer lage rentetarieven tot nadelige effecten leiden, waaronder de gevreesde liquiditeitsval.