Centrale bank
Wat is een centrale bank?
Een centrale bank is een financiële instelling die de geprivilegieerde controle heeft over de productie en distributie van geld en krediet voor een natie of een groep naties. In moderne economieën is de centrale bank meestal verantwoordelijk voor de formulering van het monetair beleid en de regulering van de aangesloten banken.
Centrale banken zijn inherent niet-marktgebaseerde of zelfs concurrentiebeperkende instellingen. Hoewel sommige genationaliseerd zijn, zijn veel centrale banken geen overheidsinstanties en worden ze daarom vaak aangeprezen als politiek onafhankelijk. Maar zelfs als een centrale bank niet legaal eigendom is van de overheid, zijn haar privileges vastgelegd en beschermd door de wet.
Het cruciale kenmerk van een centrale bank – die haar onderscheidt van andere banken – is haar wettelijke monopoliepositie, die haar het voorrecht geeft om bankbiljetten en contanten uit te geven. Particuliere commerciële banken mogen alleen opeisbare verplichtingen uitgeven, zoals het controleren van deposito’s.
Belangrijkste leerpunten
- Een centrale bank is een financiële instelling die verantwoordelijk is voor het toezicht op het monetaire systeem en het beleid van een natie of groep van naties, het reguleren van de geldhoeveelheid en het vaststellen van rentetarieven.
- Centrale banken voeren een monetair beleid, door de geldhoeveelheid en de beschikbaarheid van krediet te versoepelen of te verkrappen, proberen centrale banken de economie van een land op peil te houden.
- Een centrale bank stelt eisen aan het bankwezen, zoals de hoeveelheid kasreserves die banken moeten aanhouden ten opzichte van hun deposito’s.
- Een centrale bank kan een laatste redmiddel zijn voor financiële instellingen en zelfs regeringen.
Inzicht in centrale banken
Hoewel hun verantwoordelijkheden sterk uiteenlopen, vallen de taken van de centrale banken (en de rechtvaardiging van hun bestaan) doorgaans uiteen in drie gebieden, afhankelijk van hun land.
Ten eerste controleren en manipuleren centrale banken de nationale geldhoeveelheid: ze geven valuta uit en bepalen de rentetarieven op leningen en obligaties. Doorgaans verhogen centrale banken de rentetarieven om de groei te vertragen en inflatie te vermijden; ze verlagen ze om groei, industriële activiteit en consumentenuitgaven te stimuleren. Op deze manier beheren ze het monetaire beleid om de economie van het land te sturen en economische doelen te bereiken, zoals volledige werkgelegenheid.
2-3%
De meeste centrale banken stellen tegenwoordig rentetarieven vast en voeren een monetair beleid met een inflatiedoelstelling van 2-3% jaarlijkse inflatie.
Ten tweede reguleren ze de aangesloten banken door middel van kapitaalvereisten, reserveverplichtingen (die bepalen hoeveel banken aan klanten kunnen lenen en hoeveel contant geld ze bij de hand moeten houden) en depositogaranties, naast andere instrumenten. Ze verstrekken ook leningen en diensten aan de banken en de regering van een land en beheren deviezenreserves.
Ten slotte fungeert een centrale bank ook als noodkredietverstrekker voor noodlijdende commerciële banken en andere instellingen, en soms zelfs een overheid. Door bijvoorbeeld schuldverplichtingen van de overheid op te kopen, biedt de centrale bank een politiek aantrekkelijk alternatief voor belastingheffing wanneer een overheid meer inkomsten moet genereren.
Voorbeeld: de Federal Reserve
Naast de hierboven genoemde maatregelen hebben centrale banken andere acties tot hun beschikking. In de VS is de centrale bank bijvoorbeeld het Federal Reserve System, ook wel “de Fed” genoemd. De Federal Reserve Board (FRB), het bestuursorgaan van de Fed, kan de nationale geldhoeveelheid beïnvloeden door de reserveverplichtingen te wijzigen. Wanneer de minimumvereisten dalen, kunnen banken meer geld uitlenen en stijgt de geldhoeveelheid van de economie. Het verhogen van de reserveverplichtingen daarentegen vermindert de geldhoeveelheid. De Federal Reserve werd opgericht met de Federal Reserve Act van 1913.
Wanneer de Fed de disconteringsvoet verlaagt die banken betalen voor kortlopende leningen, verhoogt dit ook de liquiditeit. Lagere tarieven vergroten de geldhoeveelheid, wat op zijn beurt de economische activiteit stimuleert. Maar dalende rentetarieven kunnen de inflatie aanwakkeren, dus de Fed moet voorzichtig zijn.
En de Fed kan open-marktoperaties uitvoeren om de federale fondsenrente te wijzigen. De Fed koopt overheidspapier van effectenhandelaren en voorziet hen van contanten, waardoor de geldhoeveelheid toeneemt. De Fed verkoopt effecten om het geld in zijn zakken en uit het systeem te krijgen.
Een korte geschiedenis van centrale banken
De eerste prototypes voor de moderne centrale banken van de Bank of England en de Zweedse Riksbank, die dateren uit de 17 e eeuw. De Bank of England was de eerste die de rol van kredietgever in laatste instantie erkende. Andere vroege centrale banken, met name de Bank van Frankrijk van Napoleon en de Duitse Reichsbank, werden opgericht om dure militaire operaties van de regering te financieren.
Vooral omdat de Europese centrale banken het voor federale regeringen gemakkelijker maakten om te groeien, oorlog te voeren en speciale belangen te verrijken, waren veel van de grondleggers van de Verenigde Staten – met de meest hartstochtelijke Thomas Jefferson – tegen de oprichting van een dergelijke entiteit in hun nieuwe land. Ondanks deze bezwaren had het jonge land de eerste decennia van zijn bestaan zowel officiële nationale banken als tal van door de staat gecharterde banken, totdat er tussen 1837 en 1863 een “free-banking-periode” werd ingesteld.
De National Banking Act van 1863 creëerde een netwerk van nationale banken en één enkele Amerikaanse munteenheid, met New York als de centrale reservestad. De Verenigde Staten maakten vervolgens in 1873, 1884, 1893 en 1907 een reeks paniek bij de banken mee. Als reactie hierop richtte het Amerikaanse Congres in 1913 het Federal Reserve System en 12 regionale Federal Reserve Banks in het hele land op om de financiële activiteit en bankactiviteiten te stabiliseren. De nieuwe Fed hielp de Eerste en Tweede Wereldoorlog te financieren door schatkistobligaties uit te geven.
Tussen 1870 en 1914, toen wereld valuta’s werden gekoppeld aan de gouden standaard, het handhaven van prijsstabiliteit was een stuk makkelijker, omdat de hoeveelheid goud beschikbaar was beperkt. Bijgevolg kon de monetaire expansie niet simpelweg plaatsvinden door een politiek besluit om meer geld te drukken, zodat de inflatie gemakkelijker te beheersen was. De centrale bank was destijds primair verantwoordelijk voor het handhaven van de inwisselbaarheid van goud in valuta; het gaf bankbiljetten uit op basis van de goudreserves van een land.
Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog werd de gouden standaard verlaten en het werd duidelijk dat in tijden van crisis regeringen met begrotingstekorten (omdat het geld kost om oorlog te voeren) en die meer middelen nodig hadden, meer geld zouden drukken. Terwijl regeringen dat deden, werden ze geconfronteerd met inflatie. Na de oorlog kozen veel regeringen ervoor om terug te gaan naar de gouden standaard om te proberen hun economieën te stabiliseren. Hierdoor groeide het besef van het belang van de onafhankelijkheid van de centrale bank ten opzichte van welke politieke partij of regering dan ook.
Tijdens de verontrustende tijden van de Grote Depressie in de jaren dertig en de nasleep van de Tweede Wereldoorlog waren de regeringen van de wereld voornamelijk voorstander van een terugkeer naar een centrale bank die afhankelijk was van het politieke besluitvormingsproces. Deze opvatting kwam vooral voort uit de noodzaak om controle te krijgen over door oorlog verwoeste economieën; bovendien kozen nieuwe onafhankelijke naties ervoor om de controle over alle aspecten van hun land te behouden – een verzet tegen het kolonialisme. De opkomst van beheerde economieën in het Oostblok was ook verantwoordelijk voor een grotere inmenging van de overheid in de macro-economie. Uiteindelijk kwam de onafhankelijkheid van de centrale bank ten opzichte van de overheid echter weer in de mode in de westerse economieën en heeft het de overhand gekregen als de optimale manier om een liberaal en stabiel economisch regime te bereiken.
Centrale banken en deflatie
In de afgelopen kwart eeuw zijn de zorgen over deflatie toegenomen na grote financiële crises. Japan heeft een ontnuchterend voorbeeld gegeven. Nadat de zeepbellen op aandelen en onroerend goed in 1989-90 uiteenspatten, waardoor de Nikkei index binnen een jaar een derde van zijn waarde verloor, raakte de deflatie verankerd. De Japanse economie, die van de jaren zestig tot de jaren tachtig een van de snelst groeiende ter wereld was, vertraagde dramatisch. De jaren 90 werden bekend als het verloren decennium van Japan. In 2013 lag het nominale bbp van Japan nog steeds ongeveer 6% onder het niveau van halverwege de jaren negentig.
De grote recessie van 2008-2009 wekte de vrees voor een vergelijkbare periode van langdurige deflatie in de Verenigde Staten en elders vanwege de catastrofale ineenstorting van de prijzen van een breed scala aan activa. Het wereldwijde financiële systeem werd ook in rep en roer gebracht door de insolventie van een aantal grote banken en financiële instellingen in de Verenigde Staten en Europa, geïllustreerd door de ineenstorting van Lehman Brothers in september 2008.
De aanpak van de Federal Reserve
In reactie daarop richtte het Federal Open Market Committee (FOMC), het monetairbeleidsorgaan van de Federal Reserve, zich in december 2008 op twee hoofdtypen onconventionele monetairbeleidsinstrumenten: (1) beleidsrichtlijnen voor de toekomst en (2) grootschalige activa-aankopen, aka kwantitatieve versoepeling (QE).
De eerste betrof het verlagen van het streefpercentage van de federale fondsen in wezen tot nul en het op zijn minst tot medio 2013 behouden. Maar het is het andere instrument, kwantitatieve versoepeling, dat de krantenkoppen heeft gehaald en synoniem is geworden met het easy-money beleid van de Fed. QE houdt in wezen in dat een centrale bank nieuw geld creëert en het gebruikt om effecten van de banken van het land te kopen om zo liquiditeit in de economie te pompen en de lange rente te verlagen. In dit geval stelde het de Fed in staat om risicovollere activa te kopen, waaronder door hypotheek gedekte effecten en andere niet-overheidsschulden.
Dit rimpelt door naar andere rentetarieven in de economie en de brede rentedaling stimuleert de vraag naar leningen van consumenten en bedrijven. Banken kunnen aan deze grotere vraag naar leningen voldoen dankzij de gelden die ze van de centrale bank hebben gekregen in ruil voor hun effectenbezit.
Andere maatregelen om deflatie te bestrijden
In januari 2015 startte de Europese Centrale Bank (ECB) met haar eigen versie van QE, door toe te zeggen om tot en met september 2016 voor ten minste 1,1 biljoen euro aan obligaties te kopen tegen een maandelijks tempo van 60 miljard euro. haar QE-programma zes jaar nadat de Federal Reserve dat deed, in een poging om het fragiele herstel in Europa te ondersteunen en deflatie af te weren, nadat haar ongekende stap om de benchmarkleningsrente eind 2014 tot onder 0% te verlagen, slechts beperkt succes kende.
Terwijl de ECB de eerste grote centrale bank was die met negatieve rentetarieven experimenteerde, hebben een aantal centrale banken in Europa, waaronder die van Zweden, Denemarken en Zwitserland, hun referentierente onder de nulgrens gedrukt.
Resultaten van inspanningen om deflatie te bestrijden
De maatregelen van centrale banken lijken de strijd tegen deflatie te winnen, maar het is te vroeg om te zeggen of ze de oorlog hebben gewonnen. Ondertussen hebben de gecoördineerde maatregelen om deflatie wereldwijd af te weren enkele vreemde gevolgen gehad:
- QE zou kunnen leiden tot een geheime valutaoorlog: QE-programma’s hebben ertoe geleid dat belangrijke valuta over de hele linie zijn gedaald ten opzichte van de Amerikaanse dollar. Aangezien de meeste landen bijna al hun opties om groei te stimuleren hebben uitgeput, is devaluatie mogelijk het enige instrument dat overblijft om de economische groei te stimuleren, wat zou kunnen leiden tot een geheime valutaoorlog.
- De Europese obligatierendementen zijn negatief geworden: meer dan een kwart van de schuld uitgegeven door Europese overheden, of naar schatting $ 1,5 biljoen, heeft momenteel een negatieve rente. Dit kan een gevolg zijn van het opkoopprogramma van de ECB, maar het kan ook duiden op een scherpe economische vertraging in de toekomst.
- De balansen van de centrale banken zijn opgeblazen: grootschalige aankopen van activa door de Federal Reserve, de Bank of Japan en de ECB doen de balans stijgen tot recordniveaus. Het verkleinen van deze balansen van de centrale banken kan op termijn negatieve gevolgen hebben.
In Japan en Europa omvatten de aankopen van de centrale bank meer dan verschillende niet-overheidsschuldbewijzen. Deze twee banken waren actief bezig met het rechtstreeks aankopen van bedrijfsaandelen om de aandelenmarkten te ondersteunen, waardoor de BoJ de grootste aandeelhouder werd van een aantal bedrijven, waaronder Kikkoman, de grootste sojasausproducent in het land, indirect via grote posities in ruil verhandelde fondsen (ETF’s ).
Moderne problemen met de centrale bank
Momenteel staan de Federal Reserve, de Europese Centrale Bank en andere grote centrale banken onder druk om de balansen te verkleinen die explosief zijn gestegen tijdens hun recessie (de top 10 centrale banken hebben hun bezit met 265% uitgebreid in het afgelopen decennium).
Het afwikkelen of afbouwen van deze enorme posities zal de markt waarschijnlijk doen schrikken, aangezien een vloed van aanbod de vraag waarschijnlijk op afstand zal houden. Bovendien werden op sommige meer illiquide markten, zoals de MBS-markt, centrale banken de grootste afnemer. In de VS bijvoorbeeld, waar de Fed niet langer inkoopt en onder druk staat om te verkopen, is het onduidelijk of er voldoende kopers tegen eerlijke prijzen zijn om deze activa uit handen van de Fed te nemen. De vrees is dat de prijzen op deze markten dan zullen instorten, wat tot meer paniek zal leiden. Als hypotheekobligaties in waarde dalen, is de andere implicatie dat de rentetarieven die aan deze activa zijn verbonden, zullen stijgen, waardoor opwaartse druk op de hypotheekrentes in de markt komt te staan en het lange en trage woningherstel wordt gedempt.
Een strategie die angsten kan kalmeren, is dat de centrale banken bepaalde obligaties laten rijpen en geen nieuwe kopen, in plaats van rechtstreeks te verkopen. Maar zelfs met het afbouwen van aankopen is de veerkracht van de markten onduidelijk, aangezien centrale banken al bijna tien jaar zulke grote en consistente kopers zijn.